پایه های موسیقی مشرق زمین که در محدوده ای ما بین مرزهای چین تا جنوب اسپانیا و شمال آفریقا کشیده شده، توسط موسیقی شناس بزرگ آذربایجان صفی الدین اورموی در کتاب الادوار فی الموسیقی به زبان عربی و در قالب ۱۲ دور یا موغام پایه گذاری کرد.

بعد از اورموی دیگر نابغه موسیقی شرق، عبدالقادر مراغه ای در شرح این اثر که آن را با عنوان رساله روح پرور و به زبان ترکی آذربایجانی نوشت، به استخراج آوازات سته، شعبات ۲۴ گانه و گوشه های ۴۸ گانه این موسیقی پرداخت. وی در جامع الالحان اولین نت نویسی موسیقی شرق را ارائه کرد. مقاصد الالحان خلاصه این اثر و به زبان فارسی است.

از مراغه ای آثار ترکی دیگری نظیر دیوان شعر، مجالس نیز برجای مانده است. موسیقی تیتراژ و بخشهایی از متن سریال امام علی (ع) همراه با تصانیف آن که توسط فرهاد فخرالدینی دیگر موسیقی دان آذربایجانی نت خوانی شده بود، در اصل از ساخته های مراغه ای و در مقام حسینی بود. حسینی در حال حاضر بعنوان گوشه در چهار موغام راست، ماهور هندی، اورتا ماهور و بایاتی قاجار اجرا می گردد.

علاوه بر اینکه موسیقی شناسان بزرگ شرق قدیم از فارابی و ابوعلی سینا تا اورموی و مراغه ای همه ترک بودند، رسالات و کتب موسیقی هم اکثریت به زبان ترکی، بعد به زبان عربی و نهایتاً در درجه سوم به زبان فارسی نوشته شده بودند. این نشان از قدرت و دقت بی نظیر زبان ترکی دارد.

این سه نکته یاد شده بر این دیدگاه نژادی ناسیونالیست های نژادپرست ایرانی خط بطلان می کشد که بر این باور اند ترکها مهاجران و مهاجمانی بودند که در سطح پایینی از فرهنگ و تمدن و به دور از علوم و هنرها بوده و انحطاط و عقب ماندگی را به ایران هدیه دادند.

حال فارغ از این مباحث اگر در مقام مقایسه بین موسیقی آذربایجانی و موسیقی فارسی بر آییم، با در نظر گرفتن تنوع موضوعی، گستردگی فرم اجرا، غنای آثار فولکلوریک، تنوع سبکهای مدرن همچون پاپ، جاز، اپرا، سمفونی، اینسترومنتال و ...، قابلیت ترکیب با دیگر موسیقی های جهان، سازشناسی و اصالت سازها میتوان گفت موسیقی آذربایجانی نه تنها در شرق بی رقیب است، بلکه در بین موسیقی های مطرح جهان نیز در ردیف ۱۰ موسیقی برتر جهانی قرار دارد.