کوراوغلو قهرمان حماسی میان اهالی آذربایجان است که با قیامش بر ضد فئودالیسم و شیوه ارباب و رعیتی نامی ماندگار در میان مردم آذربایجان و بسیاری از كشورهای جهان از خود به جا گذاشت.

باعث این قیام مهتری (تیمارگر اسب، نگهبان اسب) سالخورده به نام علی ملقب به علی كیشی است. وی پسری موسوم به روشن (كوراوغلو) دارد و خود مهتر خان بزرگ و حشم‌داری است به نام حسن خان.

روایت كوراوغو در جغرافیای وسیعی از اروپای شرقی تا قفقاز، ایران، افغانستان، آسیای مركزی و جنوب سیبری و برخی نقاط دیگر گسترده است. در این جغرافیای وسیع، روایت كوراوغلو در قالب نمونه‌های آذربایجانی، قفقازی، آناتولی، ارمنی، گرجی، ازبكی، تركمنی، خراسانی، قشقایی و حتی توبول‌ها یا گروه‌های تاتار در سیبری سروده شده است.

وجه تسمیه کوراوغلو:

حسن خان بر سر اتفاقی بسیار جزئی كه آن را توهینی سخت نسبت به خود تلقی می‌كند، دستور می‌دهد چشمان علی كیشی مهتر خود را درآورند و وی را کور کنند. پس از این واقعه تلخ، روشن پسر علی كیشی لقب كوراوغلو به خود می‌گیرد. كوراوغلو در زبان تورکی یعنی کورزاده یا پسرِ مرد کور. برخی دیگر وجه تسمیه آن را به گووراوغلو یعنی زاده پهلوان جنگجو می‌دانند. همچنانكه كوراوغلو در زبان تركمنی، گوراوغلو تلفظ می‌شود.

علی كیشی پس از کور شدن به دست اربابش با دو كره اسب كه آنها را از جفت كردن مادیانی با اسبان افسانه‌ای و دریایی به دست آورده بود، همراه پسرش روشن از قلمرو خان می‌گریزد و پس از عبور از سرزمینهای بسیار سرانجام در چنلی بئل كه كوهستانی است سنگلاخ و صعب العبور با راه‌های پیچاپیچ، مسكن می‌گزیند. روشن كره اسب‌ها را مانند پدر خویش در تاریكی پرورش می‌دهد. در قوشابولاق در شبی معین آب تنی می‌كند و بدین گونه هنر عاشقی در روح او دمیده می‌شود. علی كیشی از یک تكه سنگ آسمانی كه در كوهستان افتاده است، شمشیری برای پسر خود سفارش می‌دهد و بعد از اینكه همه سفارش‌ها و وصایایش را می‌گذارد، می‌میرد.

روشن او را در همان قوشابولاق به خاک می‌سپارد و به‌تدریج آوازه هنرش از كوهستان‌ها می‌گذرد و در روستاها و شهرها به گوش همگان می‌رسد. دو كره اسب، همان اسب‌های بادپای مشهور او می‌شوند، با نامهای قیرآت و بزآت.

عاشق جنون، اوایل كار به كوراوغلو می‌پیوندد به تبلیغ افكار بلند و دموكرات كوراوغلو و چنلی‌بئل می‌پردازد و راهنمای شوریدگان و عاصیان به كوهستان می‌شود. کوراوغلو سرانجام پس از کشمكش‌های فراوان موفق می‌شود حسن خان را به چنلی بئل آورده و به آخور ببندد و بدین ترتیب انتقام پدرش را بستاند.

داستان کوراوغلو ریشه در تاریخ دارد و به گواه خیلی‌ها به دوران صفویه و زمان جنگ‌های ایران و عثمانی بر می‌گردد. این داستان به غیر از آذربایجانی‌ها بین سایر تورک‌های ایران، ترکیه و سایر کشور‌های تورک‌نشین وجود دارد.

در آذربایجان چندین قلعه به نام کوراوغلو شناخته شده است. اما یکی از آنها بیشتر از بقیه با عقل جور در می آید قلعه‌ای در نزدیکی خوی و کاملا نزدیک به مرز ترکیه بر فراز کوه چنلی بئل قلعه کوراوغلو قرار دارد.