دکتر محمدعلی فرزانه، اندیشند، مبارز، نویسنده، زبان شناس و فولکولوریست آذربایجانی است. فرزانه در دوران پهلوی بارها زندان رفت و تحت شکنجه قرار گرفت. در دوران جمهوری اسلامی ایران نیز وی به مبارزه خود با احقاق حقوق ملی ملت آذربایجان و ترکها ادامه داد و بارها مورد آزار قرار گرفت.

به گزارش Axar.az، کاوش‌های همه جانبه ‌او در دستور زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی، بایاتیلار، ده ده قورقود، ملانصرالدین و انتشار صدها مقاله در مجلات ترکی و فارسی در امر دفاع از موجودیت فرهنگ و اعتلای زبان ترکی و آموزش آن، از استاد فرزانه چهره‌ای جاودان در ادبیات ما باقی گذاشته است

فرزانه در سال ۱۳۰۲ شمسی در تبریز به دنیا آمد. شصت سال از عمر پر بارش را صرف تحقیق، ترجمه و تألیف کرده و حدود چهل جلد کتاب و دهها مقاله در باره فرهنگ، تاریخ و زبان ترکی آذربایجانی به رشته تحریر در آورد. دو جلد کتاب مبانی دستور زبان آذربایجانی» او الهام بخش و روشنگر راه دیگر نویسندگان زبان ترکی آذربایجانی بوده و به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع دستور زبان ترکی آذربایجانی به شمار می‌رود. این اثر توسط پروفسور دورفر به آلمانی ترجمه شده است.

استاد فرزانه یکی از نویسندگان و مورخان کتاب بی بدیل گذشته چراغ راه آینده است می‌باشد که به همراه مرحومان دکتر مبین و دکتر دهقان اقدام به نگارش این اثر نفیس تاریخی کرده‌اند. از دیگر کارهای ارزشمند او می‌توان به ترجمه آثار محمدسعید اردوبادی، عزیز نسین، ناظم حکمت، جلیل محمدقلی‌زاده و رسول رضا اشاره کرد.

مرحوم محمدعلی فرزانه ضمن نقل خاطرات خود، گوشه‌ای از تاریخ معاصر شهر تبریز و وضعیت و شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آذربایجان در دوران حکومت سلسله پهلوی را بیان نموده و مطالب جالب و خواندنی در مورد اشغال ایران توسط متفقین، تشکیل حزب توده و فعالیت‌های آن، پاره‌ای از حوادث منجر به ظهور و سقوط حکومت یک ساله‌ی فرقۀ دمکرات آذربایجان و همچنین کودتای بیست و هشت مرداد سال سی و دو را که خود شاهد وقوع آنها بوده است، بازگو می‌کند. این خاطرات اکنون به کتابی به اسم "سالهای سپری شده" تبدیل شده است.

وی در سال ۱۳۷۷ با شرکت در سالن شلوغ دفاعیه فوق لیسانس فرزاد صمدلی یکی از دانشجویان آذربایجانی با عنوان علل شکل گیری و تطویل بحران قره باغ کوهستانی، در دانشگاه امام صادق تهران که نماد قدرت ایدئولوژیک و مرکز شکل گیری و توزیع پندارهای جمهوری اسلامی بود به صورتی جامع و شجاعانه در برابر اساتیدی چون دکتر باوند، دکتر عطایی و دکتر جمالزداده و دهها دانشجوی این دانشگاه از حقوق ملت آذربایجان جنوبی و مظلومیت ملت آذربایجان شمالی و همچنین از سیاستهای نادرست حکومت اسلامی ایران سخن گفت و حضار را تحت تاثیر خود قرار داد.

وی در سال ۱۳۷۷ هجری‌شمسی به بیماری قلبی مبتلا و جهت مداوا راهی سوئد گردید و ضمن معالجه در شهر گوتنبرگ به زندگی خود ادامه داد تا اینکه به سال ۱۳۸۴ هجری‌شمسی همانجا چشم از جهان فروبست. پیکر بی‌جان وی بنابر وصیتش به تبریز منتقل شد. پیکر وی نخست در تبریز از سوی ماموران امنیتی ربوده شد و سپس به صورت کنترل شده ای در اختیار خانواده اش قرار گرفت تا دفن شود.

به این ترتیب در روز ۱۸ بهمن ماه با حضور جمع کثیری از مردم آذربایجان و علاقه مندانش در آرامستان وادی‌رحمت به خاک سپرده شد. همزمان با برگزاری مراسم وی حضورنیروهای امنیتی به حدی سنگین بود که چندین تن از جوانان علاقمند به وی بازداشت شدند که پس از چند روز آزاد گردیدند.

از مهم‌ترین آثار وی می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:

مشارکت در نگارش کتاب «گذشته چراع راه آینده» ٬ مقاله‌لر (۶جلد)، سوز اینجی‌لری آذربایجان کلاسیک و چاغداش شعری (۵جلد)، آذربایجان ائل سؤزلری (۲جلد)، مختصر آذربایجان ادبیاتی تاریخی (۲جلد)، دده قورقود، ترکان پارسی‌گو، صمد بهرنگی نین آذربایجان ناغیللاری، آنا دیلیمیز و میللی وارلیغیمیز اوغروندا خاطیره‌لر، آذربایجان دیلینین قرامری لاتین و عرب گرافیکاسی ایله، بلینسکی نین مقاله‌لری، فرهنگ لغات آذربایجان، بایاتیلار، مبانی دستور زبان آذربایجان، گزیده‌هایی از ترانه‌های روستایی فارسی، کجایی دوست کجا، چنین بود اما چنین نخواهد بود، گوشه‌هایی از خاطرات و چند داستان از جلیل محمد قلی‌زاده، شهریار و حیدربابا، دده‌مین کیتابی، آذربایجانین ائل ماهنی‌لاری، آذربایجان اوشاق فولکلورو، آذربایجان فولکلورونون توپلانماسی آراشدیریلماسی، میرزه باغیر حاجی‌زاده دن چاپ اولمامیش خاطیره‌لر، ملانصرالدین لطیفه‌لری، تمثیل‌لر و مثللر، آذربایجان عاشیق شعری.