همانطوری که در قسمت پیشین وعده داده بودیم در این بخش به دزدی شاعران فارس زبان از شاعر مشهور آذربایجانی بنام «میرزا علی‌اکبر صابر» می پردازیم. اما لازم دیدیم که پیش از ورود به مبحث اصلی، بیوگرافی مختصری از این شاعر آذربایجانی را با شما به اشتراک بگذاریم.

قسمت قبلی

قسمت پنجم

طاهر زاده صابر فرزند علی اکبر زین العابدین در ۳۰ مه ۱۸۴۲ در شهر شماخی جمهوری آذربایجان به دنیا آمد. پدرش کسبه خرده‌پا بود و وقتی پسرش هشت ساله شد او را در مکتب خانه گذاشت تا چوپان نشود. میرضا علی اکبر صابر تا ۱۲ سالگی در مکتب خانه آخوندی تحصیل کرد و سپس در سال ۱۸۷۲ در مدرسه شورای فرمانداری باکو در شاماخی، مدرسه شاعر فرهیخته سید عظیم شیروانی با روشی جدید تحصیل کرد. استادش سید عظیم ترجمه اشعاری را از فارسی به ترکی به صابر توصیه و او را راهنمایی میکرد. همچنین اصل اشعار او را همراه با ترجمه هایش میخواند و ویرایش می کرد. اولین ترجمه ی شناخته شده ی صابر قطعه ای از منظومه ی گلستان سعدی است که با بیت:« دیدم گل تازه چند دسته بر گنبدی از گیاه رُسته» آغاز میشود. ترجمه میرزا علی اکبر صابر از آن قطعه اینگونه است.

گؤردوم نئجه دسته تازه گول‌لَر

با غلانمیش ایدی گیاه ایلن تَر...

در نهایت بعد از فراز و نشیب های فراوان میرزا علی‌اکبر صابر به یکی از روشنفکران زمان خود و شاعری منتقد تبدیل میشود که اشعار انتقادی اجتماعی و انساندوستانه ی وی در قالبهای مختلف شعری زبانزد خاص و عام می شود.

این کار آنچنان پیش میرود که یک پای ثابت مطالب و اشعار نشریه فکاهی ملا نصرالدین را نوشته های صابر تشکیل می دهد و در نهایت مجموعه ی آثار منظوم او با نام «هوپ -هوپ نامه منتشر شده است.

صابر در مقطعی از زندگی خویش سفری به ایران کنونی نیز داشته است که تا مشهد گشت و گذار رفته و با بزرگان شعر و ادب آن دوره‌ی ایران فعلی حشر و نشری نیز داشته است. اما مجموعه ای از دیوان دست نویسش را که به همراه داشته، در مشهد از او می دزدند.

وبلاگ «آرزو بولاق» در مورد اشعار دزدی فارسها از میرزا علی‌اکبر صابر می نویسد:

ماجرای شعر ترکی و آموزنده روباه و کلاغ و تبدیل آن به شعری بی محتوا و کودکانه در کتاب فارسی دوم

داستان «روباه و کلاغ از شاهکارهای ادبی – {ترجمانی}«میرزا علی اکبر صابر» یکی از مفاخر آذربایجان در کتاب معروف هوپ-هوپ نامه است که در کتاب فارسی دوم دبستان با ترجمه : "حبيب يغمايي" بدون اشاره به نام شاعر به چاپ رسیده است. (البته اصل این شعر و داستان معروف «چوپان دروغگو» با الهام از روایت هانری ریشه (Henri Richer) شاعر فرانسوی قرن هجدهم بوده که ترجمه ی روسی آنرا صابر خوانده و با ذکر منبع به قریحه خویش به ترکی ترجمه کرده است، اما در کتاب درسی دوم دبستان ایران، هیچگاه به منابع و اینکه ترجمه شده، اشاره ای نمیشود!- ویراستار). «هوپ هوپ نامه مجموعه ای است طنز آمیز و در برگیرنده شعرها و قطعات با مضامین مردمی و انقلابی که سراینده نامور آن با بهره گیری از طنز خلاق خود در جریان انقلاب مشروطیت در باره مسائل گوناگون که میتوانست برای انقلاب مطرح و مفید باشد سروده است.

او معتقد به تأثیر شعر در بیداری اذهان مردم و آگاه کردن آنها از وضعیت موجودشان بود. میرزا علی اکبر صابر به خاطر نوشتن شعر علیه رژیم وقت و افشای عوام فریبی آنها زبانش بریده شد و چون کتابش بعد از بریده شدن زبانش تمام و چاپ شد، نام کتاب را «هوپ-هوپ نامه گزید؛ زیرا همان طور که در فارسی برای ساکت کردن شخصی (سیس از بن سوس - هیس میگویند در ترکی هم «هوپ» می گویند). «صابر» همان شاعری است که شعرهایش در مجله «ملانصرالدین» چاپ میشد و نسیم شمال به محض چاپ شعرهایش آن را به فارسی البته بدون ذكر مأخذ ترجمه می کرد.

در این خصوص میتوان به کتاب از صبا تا نیما مراجعه کرد.

ترجمه فارسی این اثر از روی مضمون ترجمه ترکی «صابر» و مربوط به زمانهای اخیر است و این شعر انقلابی و آموزنده بدون اشاره به نام شاعر به عنوان شعری کودکانه به نام حبیب یغمایی چاپ شده است که حبیب بغمایی بیت پایانی و مفهوم رسانی اصلی را یا عمداً و یا نتوانسته آنطور که باید ترجمه کند و در نتیجه به شعری بی محتوا تبدیل شده است.

اصل شعر« روباه و کلاغ »

قارعا و تولکو

پئندیر آغزیندا بیر قارا قارغا
اوچاراق قوندو بیر اوجا بوداغا
تولکو گؤرجک یاواش- یاواش گلدی
اندیریب باش ادبله چؤمبلدی
بیر زامان حسرت ایله قارغا ساری
آلتدان - آلتدان ماریتدی باش یوخاری
دئدی: «احسن سنه، آ قارغا آغا!
نه نزاکتله قونموسان بوداغا!
بزه دین سن بوگون بیزیم چمنی
شاد قیلدین بو گلمه یینله منی
نه گؤزه لسن، نه خوش لقاسن سن
یئری وار سؤیله سم-هماسن سن
توکلریندیر ایپک کیمی پارلاق
بد نظردن وجودون اولسون ایراق!
بو یقین دیر کی، وار سئویملی سسین
اوخو، وئرسین منه صفا نفسین!»
بؤیله سؤزدن فرحله نیب قارغا
آغزینی آچدی تا کی، ائتسین- غا
«غا» ائده رکن هنوز بیرجه کَرَه
پئندیری دیمدیییندن ائندی یئره
تولکو فوراً هواده قاپدی یئدی
قارغایا طعنه ایله بؤیله دئدی:
«اولماسایدی جهاندا سارساقلار
آج قالاردی یقین کی، یالتاقلار».!

و پاسخ محمد حسین شهریار در شعر «تورکون دیلی»

فارس شاعری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش

"صابر" كيمى بير سفره لى شاعر، بخيل اولماز

***

توركون مثلی فولکلوری دونیادا تک دیر

میس سن آ-بلام؛ هر ساری کؤینک قیزیل اولماز...

همچنین داستان مشهور «چوپان دروغگو در کتاب درسی ابتدایی نیز از مرحوم میرزاعلی‌اکبر صابر هست که آنرا نیز شورای نویسندگان کتب درسی بدون ذکر منبع به فارسی نثر ترجمه و در کتاب چاپ نموده اند.

اصل داستان از زبان شاعر ترک آذربایجانی «صابر» بدین قرار است:

بیر چوبان بیر گون ائتدی داغ‌دا هارای:

«جاناوار وار، دئدی، گلین، ائی وای!»

***

اهلی-قریه یویوردو داغ طرفه،

گئتمه‌سین تا قویون، قوزو تلفه.

***

بونلاری مضطرب گؤرونجه چوبان

گولمه‌یه باشلاییب دئدی کی: «یالان،

***

سیز بونو سانمایین حقیقت‌دیر،

داماغیم گلدی، بیر ظرافت‌دیر!»

***

بینوالار قاییتدی؛ لیک چوبان

یئنه بیر گون داغ اوزره قیلدی فغان:

***

«جاناوار وار!» - دئیه باغیردی یئنه،

قریه اهلین کؤمک چاغیردی یئنه.

***

کندچی‌لر ائتدیلر دوباره هوجوم،

یئنه اولدو یالانلیغی معلوم.

***

دوغرودان بیر زامان به عزم شکار

قویونا گلدی بیر نئچه جاناوار.

***

هرچی داد ائیله‌دی چوبان، یاهو!

ائشیدنلر دئدی: یالاندیر بو!

***

بو سبب‌دن هرایه گئتمه‌دیلر،

اونا هئچ اعتنا دا ائتمه‌دیلر.

***

جاناوارلار یئدی بوتون قویونو،

ایشته، اوغلوم، یالانچی‌لیق اویونو!

***

باخ، یالانچی تانیندی چونکی چوبان،

دوغرو دئرکن سؤزو گؤروندو یالان.

***

هرگز اوغلوم، یالان دئمه کی، خدا

دوست توتماز یالانچینی ابدا!

***

هم ده خلق ایچره حؤرمتین اولماز،

عزتین، قدرو قیمتین اولماز.

***

«ائوی یان‌دی یالانچینین، - دئرلر، -

اونا بیر کیم‌سه ائتمه‌دی باور».

پایان.