جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان با آثار تاریخی و موقعیت جغرافیایی متمایز خود، برای آذربایجان و ترکیه و همچنین برای کل جهان تُرک با ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی خود حائز اهمیت است.

به گزارش Axar.az، جمهوری خودمختار نخجوان میزبان تنها مرز زمینی آذربایجان با ترکیه با خطی به طول ۱۷.۷ کیلومتر است و به عنوان دروازه ترکیه به جهان تُرک عمل می‌کند.

نخجوان که در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی خود نقطه انتقال و اتصال مهم شرق به غرب، شمال و جنوب بوده است، در زیر سلطه سلجوقیان، اتابکان آذربایجان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان، تیمورها، آکویونلولار، قراقویونلولار، عثمانیان، صفویان و قاجارها قرار گرفت. نخجوان که در قرن هجدهم توسط خان‌های محلی اداره می‌شد، در اوایل قرن نوزدهم به روسیه تزاری ملحق شد.

نخجوان که اکثراً جمعیت آن را ترک‌های آذربایجان تشکیل می‌دهند، در داخل مرزهای آذربایجان باقی ماند که در ۲۸ مه ۱۹۱۸ پس از انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ روسیه استقلال خود را اعلام کرد و از حملات ارمنی‌ها در سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۱ آسیب‌های فراوانی دید. اما با کمک تعداد کمی از افسران و سربازان ترک و سلاح‌های باقی‌مانده از ارتش ترکیه در هنگام عقب‌نشینی، مقاومت قهرمانانه از خود نشان داد.

اراضی نخجوان پس از تصمیم شوروی برای دادن منطقه تُرک نشین زنگه زور به ارمنستان در سال ۱۹۲۰، از بقیه اراضی جمهوری آذربایجان دور مانده است.

نخجوان با معاهده مسکو که در ۱۶ مارس ۱۹۲۱ بین ترکیه و اتحاد جماهیر شوروی امضا شد، ساختاری خودمختار به دست آورد و به شرط عدم واگذاری به کشور دیگری به آذربایجان واگذار شد.

همین موضوع در توافق‌نامه قارص که در ۱۳ اکتبر ۱۹۲۱ بین ترکیه، شوروی، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان امضا شد، تأیید شد و ترکیه ضامن باقی ماندن نخجوان به عنوان یک جمهوری خودمختار وابسته به آذربایجان شد.

در سال‌های بعد، ارمنستان سعی کرد نخجوان را مانند زنگه‌زور ضمیمه کند، اما مطابق با مفاد قرارداد مسکو و قارص، نخجوان به عنوان یک «جمهوری خودمختار» در داخل آذربایجان به حیات خود ادامه داد.

در کتب تاریخ یوسف کمال بیگ که یکی از اعضای هیئتی بود که قبل از معاهده مسکو برای مذاکره به روسیه رفته بود، یک روز قبل از خروج از آنکارا با مصطفی کمال پاشا ملاقات کرد و گفت: پاشا، اگر روس‌ها اصرار بر موضوع نخجوان داشته باشند، چه کار کنیم؟ آتاترک پاسخ داد: نخجوان دروازه ترکیه است. با در نظر گرفتن این موضوع تمام تلاش خود را بکنید.

جمهوری خودمختار نخجوان با حدود ۵۰۰ هزار نفر جمعیت توسط نماینده تام الاختیار رئیس جمهور آذربایجان اداره می‌شود.

در سفر بیست و پنجم سپتامبر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به نخجوان، پایه خط لوله گاز طبیعی ایغدیر- نخجوان گذاشته شد.

گاز طبیعی نخجوان در حال حاضر از ایران تامین می‌شود. ترکیه و آذربایجان در تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ "یادداشت تفاهم تامین گاز طبیعی در جمهوری خودمختار نخجوان" را امضا کردند تا وابستگی نخجوان به ایران برای گاز طبیعی را به صفر برسانند.

بر اساس این تفاهم‌نامه، یک خط لوله جدید به طول ۸۵ کیلومتر تا نخجوان به عنوان ادامه خط لوله گاز طبیعی ایغدیر ساخته می‌شود که از طریق خط اصلی انتقال گاز طبیعی آنادولوی شرقی خارج می‌شود. این خط لوله که ظرفیت حمل و نقل سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب خواهد داشت، در زمان راه اندازی، تمامی نیازهای گاز طبیعی نخجوان را تامین می‌کند.

نبود ارتباط زمینی با استان‌های غربی آذربایجان به عنوان بزرگترین مانع توسعه نخجوان نشان داده می‌شود. آذربایجانی‌ها یا از طریق هوا یا از طریق ایران به نخجوان می‌رسند.

زمانی که کریدور زنگه‌زور به بهره برداری برسد، استان‌های غربی آذربایجان و نخجوان را از طریق ارمنستان به هم متصل می‌کند و همچنین یکی از مسیرهای کریدور مرکزی خواهد بود که از چین به آسیای مرکزی، دریای خزر، قفقاز و ترکیه امتداد دارد. بدین ترتیب اهمیت نخجوان بیش از پیش افزایش خواهد یافت.