آیا تغییر ژئوپلیتیک انرژی در منطقه به نفع پروژه خط لوله ترانس خزر است؟

به گزارش Axar.az، امید شکری، روزنامه‌نگار و پژوهشگر امنیت انرژی مقاله ای درباره این موضوع به رشته تحریر درآورده است.

تا پیش از شروع پاندمی کرونا و پس از بحران انرژی اتحادیه اروپا همواره خواستار واردات گاز طبیعی ار ترکمنستان بود. اما در دو دهه گذشته بجز حمایت سیاسی اروپا از احداث پروژه خط لوله ترنس کاسپین کشورهای اروپایی اقدام عملی برای اجرایی شدن این پروژه بعمل نیاوردند. در این بین مخالفت ایران و روسیه نیز با احداث این خط لوله از چالشهای عمده پیشروی این پروژه بود.

در دو سال اخیر تحول خاصی در روند احداث پروژه خط لوله صورت نگرفت. اما برخی مذاکرات بین دولتمردان ترکمن و سران اروپا صورت گرفت.

هفته قبل وزارت خارجه ترکمنستان طی یک بیانیه، دلایل اصلی ساخت خط لوله ترنس‌خزر (ترنس کاسپین) برای انتقال گاز به بازارهای اروپایی را تشریح کرد. بر اساس این بیانیه ساخت خط لوله ترنس‌ کاسپین علاوه بر اینکه یک پروژه اقتصادی ملی است، هدف اصلی آن حمایت از امنیت انرژی جهانی است.

وزارت خارجه ترکمنستان اعلام کرده که این پروژه با هیچ مانع حقوقی مواجه نیست و تلاش می‌کند تا با حمایت کشورهای غربی، آن را به اجرا برساند.

حمایت آذربایجان از احداث خط لوله ترانس کاسپین

در دهه گذشته نقش آذربایجان در امنیت انرژی اروپا افزایش یافته است. باکو در بحران انرژی فرصت را برای ایفا نقش بیشتر در امنیت انرژی اروپا مناسب تر یافت. جمهوری آذربایجان اظهار کردکه آماده حمایت از این خط لوله است، به شرطی که ترکمنستان مسئولیت اجرای طرح را بر عهده بگیرد. وزارت خارجه ترکمنستان نیز اشاره کرده که بر اساس قوانین حقوق بین‌الملل، ترکمنستان تلاش کرده است شرایط لازم برای اجرای این طرح را فراهم کند و توافق‌های سه‌جانبه میان ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و اتحادیه اروپا را برقرار کند.

منافع ملی ترکمنستان و آذربایجان ایحاب می کند که خط لوله ترنس کاسپین اجرایی شود. چالش عمده باکو و عشق آباد برای اجرای این پروژه تامین منابع مالی لازم برای احداث این خط لوله می باشد. اکثریت میادین اصلی گاز طبیعی ترکمنستان که قادر به تامین گاز طبیعی مورد نیاز اروپا در دراز مدت هستند در بخش شرقی این کشور واقع شده اند.برای رساندن گاز طبیعی این میادین به دریای خزر نیاز به احداث خط لوله ای در حدود هزار کیلومتر می باشد. به علاوه باید در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر نیز در بستر دریای خزر لوله گذاری صورت گیرد.

رضایت کشورهای ساحلی دریای خزر در مورد احداث این خط لوله نیز مورد نیاز است چرا که باید کشورهای ساحلی در مورد عدم آسیب رساندن این خط لوله به اکولوژی دریای خزر مطمئن شوند. طبیعی است که با توجه به شرایط فعلی بازار انرژی مسکو و تهران به هیچ وجه چنین رضایتی را نشان نخواهند داد.

باید خاطر نشان کرد که برای احداث کریدور جنوبی گاز که ظرفیت سالانه آن ۳۲ میلیارد متر مکعب می باشد در حدود بیست میلیارد دلار هزینه شده است. در حال حاضر ظرفیت مورد استفاده این کریدور ۱۶ میلیارد متر مکعب می باشد. برای احداث خط لوله ترانس کاسپین نیز سرمایه گذاری زیادی مورد نیاز خواهد بود. آذربایجان با توجه به سرمایه گذاری زیاد در زیر ساختار انرژی خود می تواند گاز طبیعی بیشتری روانه اروپا نماید. یعنی ترکمنستان اگر هم بتواند خط لوله ترنس کاسپین را احداث نماید نمی تواند از همه ظرفیت کریدور جنوبی گاز استفاده نماید و باید خط لوله جدیدی احداث نماید.

پانزدهم نوامبر سال گذشته الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، به تعهد کشور خود برای دو برابر کردن صادرات گاز طبیعی به اروپا تأکید کرده بود به گفته علیف آذربایجان از طریق افزایش حجم صادرات گاز طبیعی به اروپا تا سال ۲۰۲۷، قصد دارد به امنیت انرژی این قاره کمک کند.

با توجه به برنامه اروپا در مسیر گذار انرژی و نقش مهم قطر و آمریکا در تامین ال ان جی مورد نیاز اروپا و در کل امنیت انرژی اروپا این سوال مطرح می شود آیا گاز صادراتی ترکمنستان قابل رقابت با ال ان جی قطر – آمریکا و یا گاز طبیعی کشورهای آفریقایی در بازار اروپا خواهد بود؟

در ژانویه ۲۰۲۱ و پس از ۳۰ سال مناقشه بر سر مالکیت میدان نفتی دوستلوق در ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان توافق کردند که این میدان را به صورت مشترک توسعه دهند. این مناقشه مانع از امضای توافقات درباره تقسیم بستر دریای خزر بوده است. میدان نفتی دوستلوق با ذخایر تخمین زده‌شده حدود ۵۰ میلیون تن نفت و ۱۰۰ میلیارد متر مکعب گاز، در نزدیکی میدان نفتی قره‌باغ آذربایجان و دریای خزر قرار دارد. این توافق هم‌چنین با هدف ایجاد زمینه برای صادرات گاز ترکمنستان از طریق آذربایجان صورت گرفته است.

فاصله این میدان مشترک تا میدان گازی آذری-چراغ- گونشلی آذربایجان در جدول ۸۰ کیلومتر می باشد. باید خاطر نشان کرد که از میدان آذری-چراغ- گونشلی زیر ساختار مورد نیاز برای ارسال گاز طبیعی به باکو آماده می باشد. و سالیانه بین سه تا چهار میلیارد متر مکعب از این میدان گاز طبیعی به باکو ارسال می شود.و امکان سه برابر کردن این حجم گاز طبیعی از طریق این زیر ساختار نیر فراهم می باشد. بخشی از گاز طبیعی این میدان به چاههای نفت آذربایجان نیز تزریق می شود.

بخشی از گاز میدان آذری-چراغ- گونشلی روانه بازار می شود.با سرمایه گذاری مشترک آذربایجان و ترکمنستان در میدان دوستلوق می توان به صادرات گاز ترکمنستان به اروپا از طریق آذربایجان امیدوار بود. قرار بود لوک اویل روسیه در میدان دوستلوق مشارکت نماید.

ترکمنستان قصد دارد با بهره‌گیری از احداث خط لوله گاز چین-ترکمنستان با ظرفیت ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال، ظرفیت صادرات گاز طبیعی خود به چین را به بیش از دو برابر افزایش دهد و به حدود ۶۵ میلیارد مترمکعب در سال برساند. این اعلامیه پس از دستیابی دو کشور به توافق درباره توسعه مرحله دوم میدان گازی گلکینیش در ترکمنستان صورت گرفته است. این میدان دارای ذخایر تجاری ثابتی حدود ۲۸۰۰ میلیارد مترمکعب است. باید خاطر نشان کرد که در سال ۲۰۲۲ ترکمنستان ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به چین صادر کرد.و از بابت توانست بیش از ده میلیارد دلار درآمد ارزی کسب نماید.

عشق آباد به دنبال تنوع بخشی به مسیرهای صادرات گاز طبیعی می باشد سواپ گاز با ایران و پروژه تاپی که قرار است گاز طبیعی ترکمنستان را از طریق افغانستان و پاکستان به هند منتقل نمایند نیز مطلوب عشق آباد می باشد هر چند کمبود منابع مالی و مشکلات امنیتی چالشهای عمده احداث خط لوله تاپی تاکنون حل نشده باقی مانده اند.

پروژه انتقال گاز طبیعی ترکمنستان به اروپا، هر چند یک پروژه تجاری است، اما به دلایل سیاسی نیز بسیار برجسته شده است. اگرچه شرایط بین‌المللی برای اجرای خط لوله ترنس‌کاسپین بهتر شده است، اما موانع اقتصادی و مخالفت‌های ایران و روسیه باعث می‌شود که این پروژه به این زودی عملیاتی نشود. در شرایط فعلی تنها گزینه عشق آباد جذب سرمایه خارجی برای تولید گاز طبیعی در میدان مشترک دوستلوق و صادرات گاز طبیعی این میدان از طریق آذربایجان به اروپا می باشد