نادر الهی شاعر معاصر، آلترناتیوی برای شعرای صاحب‌نام کلاسیک محصوب میشود که توانسته بر خلاف فضولی، نسیمی و... زبان شعری آذربایجان را در حد بالا و گسترده از لغات عاریه‌ای عربی-فارسی پاکسازی کند و کلمات فراموش شده زبان سلیس ترکی را دوباره جلا دهد.

قسمت اول
استاد نادر الهی، شاعر اهل مشکین شهر/خیاو استان اردبیل، در سال ۱۳۳۷ دیده به جهان گشود.
ذوق بالای ادبی نادر الهی، وی را به تحصیل در رشته‌ی ادبیات ترغیب کرد و توانست کارشناسی زبان و ادبیات را از دانشگاه تبریز اخذ و در همین رشته نیز به تدریس مشغول شود. وی سپس از سال ۵۸ تا ۸۷ در آموزش و پرورش استخدام شد و به تدریس پرداخت که نخستین شعرش را در ۱۴ سالگی سرود و اشعارش به زبان ترکی و فارسی در نشریات و مجلات داخلی و خارجی به چاپ رسید.

برای ارج نهادن به وی، سردیس (مجسمه نیم‌تنه) نادر الهی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ در زادگاهش خیاو/مشگین‌شهر، با همت شهرداری و به پاس ارج نهادن به این شاعر بزرگ آذربایجان با حضور دوستداران نادر الهی و مسئولان در بلواری به نام خودش (بلوار نادر الهی) نصب و رونمایی شد.

اولین مجموعه شعری ایشان با نام « بو قفس ده اوچدو بلکه» چاپ و منتشر شده است.
در ادبیات معاصر، شاید کمتر شاعری را می توان یافت که استاد شهریار در وصف او چنین سروده باشد:
اين نادر الهي شعرش متين وخوب است/

هم خالي از تخلف، هم عاري از عيوب است.
قبل از ورود به تشریح جزئیات افکار و آفرینش ادبی نادر الهی، قطعه شعری از ایشان را در اینجا می‌آوریم تا شناخت نسبی از زبان شعری این اعجوبه ادبیات معاصر آذربایجان داشته باشید:

دونیا نه قَدَر کیچیلیب
دونیا بیر کیچیک‌ کند اولوب
بیر گون یئل گؤتوروب گئدر
دونیا لاپ هئچه بند اولوب

بیزیم ده سول بؤیروموزده
بیر داغ وار، دنیزدی بلکه
بلکه یاسلی اردبیلدی
یارالی تبریزدی بلکه

بلکه ده اورمو گؤلودو
نه بیلیم هر نه‌سه آدی
دوز داغی‌دی یارامیزین
آخی دای لاپ ال بویدادی

بلکه‌ ده قارا تورپاقدان
چؤلده قالان الیمیزدی
دامجی-دامجی، کلمه-کلمه
ایتیب باتان دیلیمیزدی

دونیا نه قَدَر کیچیلیب
بیز کیچیلمیشیک نه قَدَر
بئله گئتسه بو‌ گون صاباح
یئل بیزی گؤتوروب گئدر...
هر چند در آسمان ادبیات ترکی آذربایجانی، ستارگان زیادی می درخشند اما به اذعان تمام صاحب نظران ادبی، غزل ترکی با نادر الهی به اوج رسیده است.

در سال ۱۳۹۵ طی نشست نشست ادبی شعر معاصر با عنوان «خط سوم » با همکاری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز و با حضور صاحب نظران و اساتید دانشگاهی، از مقام این شاعر برجسته ادبیات ترکی آذربایجانی تجلیل شده، قسمتهایی از دیدگاه اساتید فن ادبیات در مورد هنر و دوق ادبی نادر الهی را باهم بخوانیم:
دکتر ابراهیم اقبالی، دانشیار علوم بلاغی و صنایع شعری دانشگاه تبریز در خصوص جایگاه ادبی نادر الهی می گوید: در نقد ادبی آثار نادر الهی همین بس که، باید گفت وی ادبیات فولکلور را وارد غزل و غزل را نیز وارد ادبیات فولکلور کرده است!

دکتر ابراهیم اقبالی اضافه می کند: برخی از شاعران گرچه آثار قدرتمندی دارند اما از نظر زندگی شخصی در حدی نیستند که برای دیگران الگوی زندگی باشند؛ درحالیکه زندگینامه ی نادر الهی نیز الگوی اجتماعی مناسبی برای آیندگان است.

"سلیم زحمت دوست خیاوی" شاعر، نویسنده و منتقد ادبی با بیان اینکه "غزل ترکی با نادر الهی معنی یافته است" در تحلیل شعر این شاعر شهیر مشکین‌شهری می گوید: بنا به قول مشهور، غزل آذربایجان حدود ۸۰۰ سال سابقه دارد؛ از عزالدین حسن اوغلی و شیخ صفی الدین اسحاق شروع می شود و با نسیمی و فضولی قوام یافته، با سید عظیم شیروانی و ابوالقاسم نباتی به اوج رسیده و با غزلهای استاد شهریار و علی آقا واحد جان دوباره می یابد. اما هیچکدام از این بزرگان نتوانسته اند غزل ترکی را از تاثیرات اولیه غزلهای عربی و فارسی رها ساخته، وجهه مستقل و جداگانه ای به غزل ترکی ببخشند.

سلیم خیاوی ادامه می دهد: همه شعرای ترکی زبان، به سبکی گرفتار بودند که نمی توانستند به شعرشان وجهه و نمایی مستقل بدهند.
زحمت دوست با اشاره به اینکه برخی از شعرای پارسی زبان نیز تلاش کرده اند از تاثیر زبان های دیگر دوری بجویند می گوید: این اتفاق در شعر ترکی به وسیله شاعر معاصر آذربایجان " نادر الهی" شکسته شد؛ چراکه توانست غزل ترکی را به زبان خود بسراید و شخصیت جدیدی به غزل ترکی ببخشد.
"شهریار جمهري مشکيني" یکی دیگر از صاحب نظران ادبیات ترکی آذربایجانی می گوید: نادر الهی استاد حرفه اي در سرودن اشعار به سبک سنگين هجايي هست که همه توده‌هاي مردم از شنيدن آن لذت مي برند.
به گفته وی، نادر الهی در اشعار خود فرهنگ منطقه آذربايجان را با سادگي تمام به تصوير کشیده و انقلاب خود آگاهي را در دل انسان زنده مي کند.

استاد اسلامی، تاثیرات نادر الهی در انواع شعر، اعم از عروض، کلاسیک، رباعی، غزل و ... را انکارناپذیر خواند و افزود: بسیاری از شاعران از کلام و شعر نادر الهی تاثیر گرفته‌اند و آن را در متن اشعار خود بازتاب داده اند.
وی قدرت کلام الهی را به عنوان یکی از اعجازهای شعر او یاد کرد و افزود: شعر او سرشار از تصاویر ارزنده و درخشانی است که توانسته شعر ترکی را در حال حاضر به حیاتی معنادار برساند و آن را سرشار از مضامین ماندگار کند.

سلام بالتا قارداش یئنه‌ ده نه وار!
دومانا دوشوبسن، یول ایتیریبسن؟
اینانا بیلمیرَم دؤرد یان، داش- دووار
مئشه یوخوموزا نئجه گیریبسن؟

دادی داماغیندا قالیب دونه‌نین
سندن کیمه قاچاق! سنه عاییبدی
قاییت بالتا قارداش قورخوندان سنین
گول‌لرین دوداغی اوچوقلاییبدی

دولوب اوره‌ییمیز آغرییلان دولوب
بیزی آغاج-آغاج نیه ساییرسان!
بیزی بالتا قارداش یئنه نه اولوب
آشاغی یوخاری آددیملاییرسان؟

هله حزین-حزین بولاغیمیزدان
گلیر مارال‌لارین آهی، ناله‌سی
هله چکیلمه‌‌ییب قولاغیمیزدان
یوواسی داغیلان قوشلارین سسی

باخ نرگیز باجی‌لار هی دسته-دسته
گلیر گؤزو یاشلی قارداش یاسینا
باخ شهید چینارین باشی‌نین اوسته
سالخیم سؤیود‌لرین ساچ یولماسینا

یانیر اوره‌ییمیز، یانیر دیلیمیز
دردی ایچیمیزه سالمیشیق قارداش
آخی اؤزوموزدن هارا قاچاق بیز
کسیله-کسیله قالمیشیق قارداش.
پایان قسمت اول/
ادامه دارد...