نادر الهی شاعر معاصر، آلترناتیوی برای شعرای صاحب‌نام کلاسیک محصوب میشود که توانسته بر خلاف فضولی، نسیمی و... زبان شعری آذربایجان را در حد بالا و گسترده از لغات عاریه‌ای عربی-فارسی پاکسازی کند و کلمات فراموش شده زبان سلیس ترکی را دوباره جلا دهد.

قسمت قبلی

قسمت چهارم

حالا غزل امروز آذربایجان می تواند با کلمات بسیار و چندصدایی زبان دیگری صحبت کند. لغات و عبارات، هر چند واژه‌ای است که شاعران گذشته به کار می‌بردند، اما معنای آن‌ها مفهوم و محتوایی است که از دل این روزگار بیرون می‌آید. اما اختیار این امر در دست شاعر نیست. شاید در دست زمان، هر شاعری در برابر زمان به واژه ها شخصیت می تراشد و در عین حال جان و روح می بخشد. اینجاست که شاعر به گرفتن دست کلام و حرف افتخار می کند و در جهت لذت بیشتر گام برمی دارد. لطفا شعر شاعر محبوب نادر الهی را بر اساس مفهوم فوق با من بخوانید:

ایندی آذربایجانین بوگونکو غزلی باشقا دیللی چوخ‌سایلی و چوخ سسلی سؤزلرله دانیشا بیلیر. آرتیق، سؤزلر و کلمه‌لر کئچمیش شاعیرلرین ایشله‌تدییی سؤزلر اولسادا بئله، اونلارین معناسی بو زامانین اورَییندن گلن معنا و محتوا و مضموندور. آنجاق بونون صلاحییتی شاعرین الینده دئییل. بلکه زامانین الینده اولاراق، هر شاعیر زامانیلا قارشی، سؤزه خاراکتئر باغیشلاییر، و همچنین جان و حیات وئریر. بوردادیر کی، شاعیر سؤزون و کلمه‌لرین الیندن توتاراق غرور دویور و داها کئفله‌نمه‌یه دوغرو آددیملار آتیررررر. سئوگیلی شاعیر نادر الهی‌نین شعیرینی دئدیکلریمه اساسلاناراق اوخویون لوطفن:

بیر عَطیر، بیرجه باخیش، یاز هوسیم وار نئیلیم

نانا نرگیز کیمی بیرآز هوسیم وار نئیلیم..

***

باخمیرام کی داها تویدا آشیق اویناتمیرلار

هله‌ده سؤز هوسیم ، ساز هوسیم وار نئیلیم

***

گۆلَه دؤنسم، بیر ایکی جیرانا حسرت چکیرم

گؤله دؤنسم ،بیر ایکی قاز هوسیم وار نئیلیم

***

آلما آتماق هوسیم یوخ.."هَه" دئمه، سئودیجه‌ییم

"یوخ" دِئ سندن هَلَه‌ده ناز هوسیم وار نئیلیم

***

بالتا قارداش! بیر آز اَل ساخلا یامان داشلانیرام

آخی سالخیم سؤیودَم ،یاز هوسیم وار نئیلیم.

به نظر من اگر غزل امروزی ترکی آذربایجانی بوی بنزین، انفجار اتمی، بوی شراب خونین، بوی وطن، بوی خواب شهید و... ندهد، دیگر شعر به حساب نمی آید.

(شعیرلردن داها بنزین قوخومور پؤسگورمور

هانی شاعیر یئنی بیر تانری یاراتسین، سؤزدن؟!)

اما... شاعر محبوب، نادر بیگ الهی واقعا خدای کلمه است. اشعار او آتش به معنای حرفه ای، شعله، موشک و تپانچه است.

در اینجا باید تاکید کنم و به عزت خود سوگند یاد می کنم که نادر الهی را ستایش و وصف نمی کنم و از مدح‌های پوچ و مبالغه های دروغ، تلخین کام منفورم. با این حال من از یک حقیقت محض می گویم و البته همه اشعار و آثار نادر الهی خودشان را تعریف و توصیف می کنند، نه من:

قاپينى دؤيورم، گؤيولسوز آچير

ياوان اللريمه تيكير گؤزونو

***

نه اۆره يى اسير...

نه رنگي قاچير

هله اوسته ليك ده توتور اؤزونو

***

قاپينى دؤيرديم...

او ايليم-ايليم

ايتيريب اؤزونو هؤيول قاچاردى

***

گؤزومون ايچينه باخيب سئوگيليم

اۆره‌يين اوزومه جوت تاغ آچاردى

***

اوندا دا گوناه يوخ... دَييشير زامان،

انسانى...، انسانين احتياجينى

***

منيم سفره م ده يوخ چؤره‌يه گومان

سئوگى‌ده دويورمور، چؤرك آجينى!

***

گيلئى‌ليك داشلانير هر سطيريندن

چوخ واراقلاميشام باخيشلارينى

***

دولو اوره ييمه فخر ائدرديم من

ياوان اللريمين چكديم عارينى

***

باخيرام اوره‌ييم آلوودا پيشير

كؤينه‌ييم جانيمدان باهادير- باها

***

او سئوگى، بو نفرت، زمان دَييشير

اوْ دونن...

بو بوگون...

نه دئييم داها؟!

آری، در زبان و نقش شاعرانه شعر نادر الهی، زیبایی را در نوآوری های گویاتر و بدیع تر می توان دید.

اما جوهره شعر او به گونه ای است که شاعر تنها او را انتخاب می کند. و اصلا منظورم خلاقیت نیست! دلیل آن انتخاب عالی، زیبایی، ارزش سنگین و عروج به لایه های آبی لاجوردی بالاتر است.

زیرا تا کنون هیچ شاعر نئوکلاسیک یا مدرنی در ادبیات به این اوج نرسیده است. با وجود این، نادر الهی شاعری «استثنایی» است. واقعاً باید دست‌مریزاد گفت به این شاعر بزرگ و محبوب نادر. { این سیاست زشت که یک قرن است زبان مادری ملل غیرفارس از مدارس حذف شده و همچنان در آذربایجان جنوبی نیز قربانی تفکر سخت گیرانه فارسی است، او با زبان کودکانه و واز زبان گودکان البته با سیاست عمیق می‌گوید}:

مدرسه لر آچیٛلدیٛ

آمما منه دئدیلر

قوْی دیلین قالسیٛن ائوده

***

دیلسیز قالا-قالا گل

یا اوْنۇ تۆپۆر گئتسین

آغزیٛنیٛ یاخالا گل.

ادامه دارد...