نادر الهی شاعر معاصر، آلترناتیوی برای شعرای صاحب‌نام کلاسیک محصوب میشود که توانسته بر خلاف فضولی، نسیمی و... زبان شعری آذربایجان را در حد بالا و گسترده از لغات عاریه‌ای عربی-فارسی پاکسازی کند و کلمات فراموش شده زبان سلیس ترکی را دوباره جلا دهد.

قسمت قبلی

قسمت دوم

ادیبی دیگر (کامیل قهرمان‌اوغلو) از آذربایجان جنوبی در پنج قسمت، آثار و افکار استاد نادر الهی را رمزگشایی کرده است که در برخی قسمتها به تناسب و با اندکی اضافاتت در داخل علامت {} با شما در میان خواهیم گذاشت.

قهرمان اوغلو در مورد نادر الهی مینویسد: یکی از عناصری که در موفقیت هر شاعری نقش تعیین کننده دارد فضاسازی اوست. فضا در هر اثر هنری مانند یک چتر محافظ اجزا و عناصر را احاطه کرده و به آنها فرصت زندگی و بقای قرن ها را می دهد. در نتیجه بوی کلی اثر به مخاطب ارائه می شود. از سوی دیگر ایجاد فضای سبز در هر اثر هنری ویژگی های خاص خود را دارد. این می تواند با توجه به نیازهای موجود انعطاف پذیر باشد. اما حقیقت این است که این عنصر یک اتفاق بیرونی نیست که به اثر اضافه یا اعمال شود و در لحظه خلقت همراه با اعضای بدن متولد شود و در نهایت همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد. معماری فضایی در آثار ادبی با واژه ها و نحوه پردازش آنها ایجاد می شود و لحن ها و لحن ها ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. همچنین بسته به تقاضای این موقعیت، معنا و حال عمومی را ایجاد می کند.

عاشقانه؛ برخلاف نامش، از جمله شعرهایی است که لحظات تلخ غم و حسرت را منعکس می کند. فلسفه وجودی این شعر، سکوت تاریخ و پیشرفت کنونی است که به فضایی راکد، سنگین، تاریک و تلخ می انجامد. پس این شعر از ابتدا تا انتها در چند بیت سروده شده که هر کدام فضای بیت قبل را کامل و تقویت می کند. آیه اول پیامی کلی در مورد پیری فضا می دهد. طلوع خورشید از ابتدا آغاز می شود و تمام وجود شعر را تحت الشعاع قرار می دهد. هر آنچه پیش از او رخ داده در خدمت این خبر مستند و شاعرانه است. یعنی می توان گفت کل بیت (از نظر معنا) برای سایر مصراع های شعر در نظر گرفته شده است.

{در ادامه این شعری که از نادر الهی می خوانید، مصداق بارز این است که چقدر دیر مردم چهره تلخ زندگی را می فهمند، چونان بره‌ای مظلوم وقتی به دست چوپانی که آنها را می پرورانند فروخته میشوند تا به سلاخی بروند و بعد از اینکه سربریده شدند در ته دیگ بزرگ که پختخ میشونئ(روزگار) سیمای واقعی انسانها را میشناسند. چون پاک دل و ساده لوح هستند همه را مثل خود میپندارند که نتیجه اش کباب شدن مشیبود. همچنین شاعر بزرگ، از آلام سرزمین مادری خود نیز غافل نمانده برای خواننده توضیح می‌دهد که محیط زیست آذربایجان از سوی حکومت تهران عمداً در وضعیت ناگوار قرار گرفته، مثل دریاچه اورمیه. او ضربان قلب حاصل از حسرت جدایی تبریز و باکو در طول دو قرن را نیز به همراه مشکلات اقتصادی- زیست محیطی در یک شعر ترنم میکند}:

سونرا چوخ شئيَه اينانديم
قازانداكى قوزو كيمى
سونرا کؤتويه‌جن يانديم
بير فحله پاپريزى كيمى

سونرا سنين يئرين گلدى
آجى گلدى شيرين گلدى
توى گئجه‌سى اؤزون آسان
قونشونون لال قيزی كيمى

سونرا توختارسان دئديلر
ياراما دوُز دؤشه‌ديلر
دوز نه دوز؟ يازيق اورمونون
ياراسينين دوُزو كيمى

سونرا درديم سورالاندى
كلمه-كلمه ديليم ياندى
ياندى تبريزين باكى‌سی
باكی‌نين تبريزى كيمى
سونرا دا من شاعر اولدوم
دَن-دَن ساققاليمى يولدوم
سؤزوم هايدا كۆيده ايتدى
دَييرمان خوروزو كيمى.

میشل فوکو می گوید: جای یک دیوانه (شاعر) درون بیرون یا بیرون درونش است.» به گفته این فوکوی بزرگ، متن (درون) این شعر زیبا از نادر الهی، بافت پست مدرن را برای هر شاعر یا شاعری نشان می دهد. منتقد با نگاهی متفاوت توجه به این امر می تواند به درک بهتر ادبیات امروز به ویژه در فضای پست مدرن کمک کند. بنابراین، انواعی که به عنوان "درون و بیرون" تلقی می شوند و رابطه بین آنها در بسیاری از گفتمان های معاصر به روش های مختلف ایجاد می شود. با این وجود، پیکربندی فضایی درون و بیرون یکی از ویژگی های کلی و اساسی اندیشه معاصر به شمار می رود و انواع دگرگونی های ادبی و ریشه ای را به ما نشان می دهد. این دگرگونی به ویژه زمانی مشهود است که بر اساس مفهوم حاکمیت در نظر گرفته شود.

همچنین نظریه پردازان اجتماعی اوایل دوران مدرن، مثلاً از «هابز» تا «روزو»، نظم را فضایی محدود و درونی می دانستند که با نظم بیرونی طبیعت در تضاد یا مخالف است. «نیما یوشیچ» بزرگ در خصوص ماهیت شعر درباره وجوه کلی شعر می گوید: شعر از حرکت می آید و حرکت در زمان ساخته می شود و زمانه شاعر تنها حال و هوای فعلی او با ویژگی های کنونی اش است.

شعر باید روزانه باشد، اما نه روزانه (تکراری). با این وجود، شعرهای بدون ریتمیک، شاعرانه و تصویر، شعر به معنای شعر نیست و نمی تواند باشد. این گونه اشعار همچون آتشی است که زبان را می سوزاند و شعله هایش را به اطراف می گستراند. وقتی چنین شعرهای ناموفقی هست، فقط سوز و دود باقی می ماند. یعنی یک بار شعله ور شد و یک بار خاموش شد.

اما یک موضوع بسیار مهم؛ به شعر آذربایجانی نیاز مبرمی بود. یعنی شاعر باید در ادبیات آذربایجان افکار جهانی را به نمایش بگذارد و در عین بومی بودن، جهانی شود. این بارزترین و برجسته ترین ویژگی ها در اشعار شاعر بزرگ محبوب نادر الهی به وضوح نمایان است.

شعر بدیل، شعری است که شاعر با پشت سر گذاشتن تکنیک و هنر ادبی و ساختار شکستن و بیگانگی و ادبیات قدیمی و پایمال شده کلاسیک گذشته خلق می کند.

ادامه دارد...