همراهان گرامی، به دلیل اهمیت موضوع زبان مادری در حفظ هویت ملل، از آنجایی که در کشور ایران ملل غیرفارس از تحصیل به زبان مادری محروم هستند و در این میان جهت آشنایی و یادگیری علمی زبان ترکی آذربایجانی برای اکثریت بومیان و متکلمان زبان ترکی (غالب آذربایجانی) و دیگر لهجه ها در ایران و سایر کشورها، و با توجه به استقبال گسترده خوانندگان عزیزمان، سلسله دروس آموزش زبان ترکی آذربایجانی را از کتاب"مبانی دستور زبان ترکی آذربایجانی" به قلم محمدعلی فرزانه به صورت متوالی برایتان در نظر گرفته‌ایم. امید است که مقبول طبع عزیزانمان قرار گیرد.

قسمت قبلی

حالت تشابه

تشابه به حالتی اطلاق میشود كه يك صدا بر روي صداي ما قبل يا ما بعد خود تأثیر کرده و آنرا به عین و یا به قرینه گروهی خود تبدیل می کند. حالت تشابه بر حسب قدرت تأثير صوت عامل، شكل کامل و یا ناقص و به اقتضای جهت تأثیر حالت پیشین یا پسین خواهد داشت به این ترتیب تشابه اصوات ممکن است به چهار شکل نمودار شود.

۱ - تشابه پیشین کامل :

در این شکل تشابه، صداي عامل برروی بعد از خود تأثیر کرده و آنرا کاملا از نوع خود میکند مانند:

rl = > rr: قارلي- <= qarlı‌ قارري- ıqarr، اوزَرليك <= üzərlik -اوزَرريك - üzərrik، جينديرلي- <= cındırlıجينديرريcındırrı- ، فئرلی- <= ferliفئرری-ferri.

nd => nn : مندن - <= məndənمن‌نَن- mənnən، سندن-səndən <= سن‌نَن- sənnən ، اؤزوندن-özündən <= اؤزون‌نَن- özünnən، سؤزوندن-<= sözündən سؤزون‌نَن- sözünnən، گلندن-gələndən <= گلن‌نَن- gələnnən.

nl=>nn: آیدینلیق- <= aydınlıqآیدیننیق-aydınnıq، یامانلیق-yamanlıq <=یاماننیق - yamannıq، یاوانلیق-yavanlıq <= یاواننیق . yavannıq -

st => ss : ايستي- <= isti ايسسي- issi ، توستو <= tüstü – توسسو=توسسي – tüssü=tüssi

۲ - تشابه پیشین ناقص :

در این شکل تشابه صداي عامل بر روی صدای بعد از خود تأثیر کرده ولی چون نمی تواند آنرا به عین خود تبدیل کند به آوای قرین خود تبدیل می کند. مانند:

tl => td : غیرتلی- qeyrətli <=غیرتدی- qeyrətdi، کَتلَر= کندلر-kətdər=kəndlər <=کتدر-kətdər، آغ آت‌لار-ağ atlar <= آغ آت‌دار-ağ atdar.

md=>mn: آحشامدان-axşamdan <= آخشامنان-axşamnan، دیلیمدن-dilimdən <= دیلیمنن- dilimnən ، ایشیمدن-işimdən <= ایشیمنن - .işimnən

- تشابه پسین کامل :

در این حالت صداي عامل به صداي ما قبل خود تأثیر کرده و آنرا به عین خود تبدیل می کند. مانند:

rl =>ll : اوینارلار- oynarlar <= اویناللار-oynallar ، اَکیرلر- əkirlə <= اکیللر- əkillər، تاپیرلار- tapırlar <= تاپیللار-tapıllar.

nm=>mm : یانماز- yanmaz <=یامماز- yammaz، قانماز-qanmaz <= قامماز- qammaz ، دولانماق- dolanmaq <= دولامماخ- dolammax

٤ - تشابه پسین ناقص :

در این نوع تشابه نیز صدای عامل صدای ما قبل خود را به عین خود نمی تواند تبدیل کند و به آوای قرین خود تبدیل می کند. مانند:

nb = > mb: سونبول(سُمبُل)- sünbül <= سومبول- sümbül ، آنبار-anbar <= آمبار-ambar ، شنبه- şənbə <= شمبه- şəmbə.

در قسمت بعدی مبحث " افزایش صوتی" تقدیم حضورتان خواهد شد.

ادامه دارد...