قبل از شروع مطلب، می‌خواهم به نکته‌ای اشاره کنم. دلیل اصلی نوشتن این مقاله، تمرکز بر خوانندگان تورک خراسان و فعالان تازه‌کار این ایالت بوده است. چند وقت پیش یکی از دوستانم که از شاعران تورک خراسان است، قصد همکاری با یکی از خوانندگان تورک خراسان را داشت. اما این همکاری به نتیجه نرسید. وقتی علت را از خواننده پرسیدم، گفت: «چون لهجه ما با لهجه‌ای که شاعر شعر را نوشته، متفاوت است». این موضوع باعث شد که به فکر فرو بروم. جالب اینجاست که شعر از نظر استانداردهای ادبی هیچ نقصی نداشت و کاملاً بی‌عیب بود.

یکی دیگر از عواملی که مرا به نوشتن این مقاله ترغیب کرد، نحوه نوشتن و خواندن در جامعه تورک خراسان، به ویژه میان فعالان تازه‌کار است. برای مثال، اکثر افراد به زبان تورکی خراسانی به همان شکلی که صحبت می‌کنند، می‌نویسند؛ یعنی با لهجه منطقه‌ای خود، آثار مکتوب‌شان را ارائه می‌دهند. این جا به آگاه‌سازی مفصل نیاز است به همین دلیل، به عنوان یک خادم ملت تورک خراسان، این مطلب را نوشتم.

در اینجا تأکید می‌کنم که همه افراد، به ویژه (خوانندگان، فعالان، شاعران و نویسندگان) تورک خراسان، باید حداقل یک‌بار این متن را بخوانند.

مقدمه
زبان، یکی از بنیادی‌ترین عناصر هویت فرهنگی و اجتماعی است که حفظ آن اهمیت زیادی در تقویت و تثبیت هویت ملل و سایر قومیت‌ها دارد. تورک‌های خراسان نیز با تاریخ و فرهنگی غنی، بخشی از جامعه تورک ایران هستند. اما همان‌طور که در بسیاری از جوامع تورک ایران مشاهده می‌شود، یکی از چالش‌های مهم در خراسان، عدم استفاده رسم‌الخط مشترک و استاندارد برای نوشتن و ترویج زبان تورکی خراسانی در بین مردم از جمله فعالان فرهنگی تازه‌کار و خوانندگان است.
در این مقاله به بررسی ضرورت ایجاد و استفاده از رسم‌الخط مشترک و معیار برای زبان تورکی در خراسان پرداخته و چالش‌های مربوط به تفاوت‌های لهجه‌ای و لزوم پیروی از قواعد زبانی مشترک را تحلیل خواهیم کرد. همچنین به اهمیت این موضوع برای شاعران، نویسندگان، خوانندگان و فعالان فرهنگی خراسان اشاره می‌شود.

زبان تورکی خراسانی و تنوع لهجه‌ها:
زبان تورکی خراسانی یکی از لهجه‌های پرکاربرد زبان تورکی است که در مناطق مختلف خراسان صحبت می‌شود.
با این حال، همانند دیگر زبان‌ها، لهجه‌های مختلفی در سایر مناطق خراسان وجود دارد. برای مثال، لهجه‌ای که در سبزوار یا نیشابور شنیده می‌شود، ممکن است از نظر تلفظ با لهجه‌ای که در شیروان یا درگز استفاده می‌شود، تفاوت داشته باشد ولی فقط توجه کنید که تفاوت در لهجه‌های زبان تورکی موجود است اما زبان تورکی در خراسان و آذربایجان و تورکمنستان و ... یکی است و تمامی فعل‌ها مشترک می‌باشند‌.
این تفاوت‌های لهجه‌ای، امری طبیعی است و به غنای فرهنگی هر جامعه زبانی می‌افزاید. در زبان‌هایی مثل فارسی نیز، لهجه‌های مختلفی از جمله لهجه مشهدی، شیرازی، اصفهانی و غیره وجود دارد، اما همه فارسی‌زبانان از یک دستور و قواعد {رسم‌الخط} رسمی پیروی می‌کنند. این قواعد به زبان فارسی معیار یا رسمی معروف است و در رسانه‌ها، صداوسیما و نهادهای دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن در مدارس تدریس می‌شود.
اشتباه رایج: نوشتن به لهجه محلی
یکی از مشکلاتی که در بین شاعران، نویسندگان و فعالان تازه‌کار تورک‌ خراسان و اجرای آواز خوانندگان با لهجه محلی این دیار مشهود است، این است که برخی معتقدند باید به همان شیوه‌ای که صحبت می‌کنند، بنویسند. این دیدگاه به‌ویژه در تولیدات فرهنگی مانند شعر، ترانه و مطالب ادبی رایج است و منجر به ایجاد آثاری می‌شود که تنها برای مخاطبان محدود در منطقه‌ای خاص قابل فهم است.
این رویکرد اشتباه است، زیرا زبان نوشتاری باید بر اساس یک معیار مشترک شکل بگیرد تا همه افرادی که به زبان تورکی صحبت می‌کنند، بتوانند آن را درک کنند. همانطور که در فارسی با وجود تفاوت لهجه‌ها، همه از یک رسم‌الخط رسمی و معیار استفاده می‌کنند، در تورکی خراسانی نیز باید از دستور و قواعد زبانی واحد پیروی شود.

لزوم استفاده از رسم‌الخط مشترک تورکی
تورکان خراسان باید به اهمیت رسم‌الخط مشترک پی ببرند. رسم‌الخط مشترک به معنای استفاده از دستور و قواعد نوشتاری استاندارد زبان تورکی است که نه تنها در خراسان، بلکه در بین تمامی تورکان ایران و حتی دیگر کشورهای تورک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چنین معیارسازی زبانی باعث می‌شود که تفاوت‌های لهجه‌ای، مانعی برای ارتباط و تبادل فرهنگی نباشد و آثار فرهنگی و ادبی، قابل درک و استفاده برای همه تورک‌ها باشد. این امر به‌ویژه در دنیای مدرن و پر از رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. در حال حاضر، بسیاری از تورک‌های ایران، شامل تورک‌های آذربایجانی، قشقایی، تورکمن و خراسانی از قواعد مشترک تورکی بهره می‌برند.

اگر تورکان خراسان نیز از این دستور و رسم‌الخط استفاده کنند، توانایی برقراری ارتباط فرهنگی و زبانی بیشتری با تورک‌های دیگر را خواهند داشت. در ادامه، دلایل اصلی ضرورت استفاده از زبان معیار برای نوشتن و خواندن را بررسی می‌کنیم.

۱. ایجاد وحدت و همگرایی زبانی:
زبان‌های زنده معمولاً شامل لهجه‌ها و گویش‌های متعددی هستند که در مناطق جغرافیایی مختلف صحبت می‌شوند. این تنوع زبانی، هرچند نشانه‌ای از غنای فرهنگی است، اما در صورت عدم وجود زبان معیار، می‌تواند منجر به شکاف‌های زبانی و عدم ارتباط بین بخش‌های مختلف جامعه شود.
زبان معیار، از طریق ایجاد یک استاندارد نوشتاری و گفتاری، باعث وحدت زبانی می‌شود. این امر به ویژه در کشورهایی که جمعیت بزرگی از گویشوران زبان‌های مختلف دارند، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. در ایران، زبان فارسی به عنوان رسمی کشور و زبان معیار، باعث انسجام و ارتباط بهتر میان مردم از مناطق مختلف شده است. همین ضرورت برای زبان تورکی نیز وجود دارد؛ استفاده از زبان معیار در میان تورک‌های خراسان، آذربایجان، قشقایی و تورکمن باعث می‌شود تا تفاوت‌های لهجه‌ای مانعی برای ارتباط و تبادل فرهنگی نباشد.

۲. ارتباط فرامرزی و بین‌المللی:
در دنیای مدرن، ارتباطات بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زبان معیار به عنوان یک زبان استاندارد نوشتاری و گفتاری، امکان ارتباط با سایر کشورهای تورک را فراهم می‌آورد. برای مثال، بسیاری از کشورها و مناطق تورک (مانند تورکیه، آذربایجان، تورکمنستان، ازبکستان و...) جدیدا به یک رسم‌الخط مشترک برای نوشتن روی آوردند. اگر تورک‌های خراسان نیز از این زبان معیار پیروی کنند، می‌توانند به راحتی با سایر کشورها در ارتباط باشند و از منابع علمی، ادبی و فرهنگی آن‌ها بهره‌مند شوند.

این انسجام فرامرزی از طریق زبان معیار، نه تنها باعث ارتقای جایگاه فرهنگی جامعه تورک خراسان می‌شود، بلکه فرصت‌های اقتصادی، علمی و فرهنگی جدیدی را نیز ایجاد می‌کند.

۳. پایدارسازی هویت فرهنگی:
زبان و هویت فرهنگی به شدت به هم پیوسته‌اند. زبان معیار نه تنها ابزاری برای برقراری ارتباط است، بلکه به عنوان نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی جامعه عمل می‌کند. اگر هر فرد یا منطقه‌ای به شیوه‌ای متفاوت از زبان خود استفاده کند، این امر می‌تواند به پراکندگی هویتی و فرهنگی منجر شود.
زبان معیار "با ایجاد یک چارچوب مشترک" به حفظ هویت و تاریخ یک ملت یا قوم کمک می‌کند و از نابودی و تضعیف زبان و فرهنگ جلوگیری می‌نماید.
برای مثال، در جوامع تورک ایران، وجود یک زبان تورکی معیار به تورک‌های خراسانی، آذربایجانی، قشقایی و تورکمن اجازه می‌دهد تا هویت مشترک خود را حفظ کنند و از اختلافات ناشی از تفاوت‌های لهجه‌ای اجتناب کنند.

ادامه و بخش پایانی در قسمت بعدی

به قلم: محمد برزگر دِوین(دمیر گوجو)