خانواده زبان‌ ترکی یک گروه از زبان‌های با ریشه مشترک هستند که تعداد آنها به بیش از ۳۰ زبان می‌رسد. زبان‌های "اوغوز" بیشترین متکلمان را در بین زبان‌های ترکی دارند که شامل زبان‌های ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ترکمنی می‌باشند.

بخش فارسی سایت Axar.az در این بخش آموزش زبان ترکی آذربایجانی از الفبا تا ساخت جملات ساده را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد.

ساخت جمله با فعل هست و ضمایر فاعلی

فعل "هست" در زبان ترکی طبق جدول زیر صرف می‌شود. این فعل‌ به انتهای اسم یا صفت قبل از خود می‌چسبد و معنی "بودن" می‌دهد. با توجه به این‌که فعل هست به صورت پسوند به کلمه قبلی می‌چسبد، ممکن است چند حالت برای آن وجود داشته باشد که با چند مثال آن را توضیح خواهیم داد.

هستم-​əm, am​- به عنوان مثال: Mən həkiməm - من پزشک هستم

هستی-sən,​san- به عنوان مثال: Sən müəllimsən - تو معلم هستی

هستیم-ıq,iq,uq,üq- به عنوان مثال: Biz rəssamıq - ما نقاش هستیم

​هستید- sız, ​siz- به عنوان مثال: Siz çox gözəlsiz - شما خیلی زیبا هستید

هستند-​dırlar- به عنوان مثال: Onlar ovçudular- آنها دانشجو هستند

همانطور که در جدول مشخص است فعل هست در تمامی ضمایر آن دارای مصوت است.

بنابراین می‌تواند با توجه به کلمه قبل از خود به چند شکل تلفظ و نوشته شود. به عنوان مثال در صورتی که آخرین مصوت کلمه قبل از فعل، مصوت "a" باشد، در این صورت تلفظ و نوشتار آن به همان صورت "am" خواهد بود اما در غیر اینصورت، تلفظ و نوشتار آن به "əm" تغییر می‌کند. به مثال‌های زیر و نحوه تلفظ آن‌ها توجه کنید.

جمله فارسی​، جمله ترکی،​ تلفظ​ توضیح
من شاد هستم - ​Mən şadam​- من شادام

​چون مصوت "a" در صفت شاد وجود دارد با اضافه شدن فعل هستم، نوشتار و تلفظ آن به همان صورت اصلی "آم" است.
من عصبانی هستم ​- Mən hirsliyəm​ - من هیرسلی‌یَم

​در صفت عصبانی مصوت "ı" وجود دارد، بنابراین هنگام اضافه شدن فعل به آن نوشتار و تلفظ آن از "am" به "əm" تغییر می‌کند.

تو جوان هستی - ​sən gəncsən​ - سَن گَنجسَن​

در صفت جوان آخرین مصوت "ə" است که با "a" موجود در فعل "هستی" هماهنگ نیست. بنابراین از «am» به «əm» تغییر می‌کند.

تو بچه هستی - ​sən uşaqsan​سن اوشاق سان

​هماهنگی آخرین مصوت کلمه و فعل و عدم تغییر در نوشتار و تلفظ فعل هست.

فعل هست، فعل اصلی برای ساخت سایر افعال است که با اضافه شدن به آخر فعل، فاعل یک فعل را مشخص می‌کند. در واقع نقش "am" در افعال اول شخص زبان ترکی همانند "میم" در انتهای فعل "می‌آيم" برای زبان فارسی است. نکات زیر در این مورد قابل توجه است.

پسوندها اگر شامل مصوت "a" باشند آنگاه دو حالت برای تلفظ و نوشتار آن وجود دارد و اگر شامل حرف "ı" باشند، آنگاه برای نوشتار و تلفظ آن چهار حالت متصور است. این حالت‌ها با توجه به آخرین مصوت کلمه قبل از پسوند مشخص می‌شوند.

برای منفی کردن فعل هست، کلمه "deyil" قبل از فعل استفاده می‌شود. تلفط کلمه حاصل نیز از قواعد هماهنگی اصوات پیروی می‌کند. به طور مثال معادل ترکی جمله من شاد نیستم، عبارت "mən şad deyiləm" است که تلفظ و نوشتار آن با "ə" است، چرا که آخرین حرف مصوت کلمه "deyil" حرف "i" است که یک مصوت "اینجه" است و با "a" که یک مصوت "قالین" است، هماهنگ نیست.

اگر فعل هست به یک فعل دیگر اضافه شده باشد، آنگاه عبارت "dır" هم از "سوم شخص مفرد" و هم از "سوم شخص جمع" حذف می‌شود. در بخش‌ بعدی نحوه ساخت افعال آموزش داده خواهد شد.