استاد علی بابازاده ایگدیر، از نویسندگان و فعالان دردآشنای آذربایجان جنوبی هست که، در راستای شناساندن چهره‌ی مرموز تفکر موسوم به پان ایرانیسم و شوونیسم فارسی به قشر جوان و جامعه تورکان ایران زحمات زیادی کشیده است.

بخش فارسی سایت Axar.az به پاس خدمات این استاد گرانمایه، سلسله مقالات اینترنتی ایشان را درج و تقدیم می‌کند.

قسمت قبلی

قسمت: هشتم

جلال آل احمد و موقعیّت زبان ترکی در ایران ۸

آل احمد معتقد است، حکومت پهلوی نه فقط در نابودی زبان ترکی توفیق نداشته، بلکه در مواقعی خود وی شاهد توسعۀ زبان ترکی هم بوده است:

«من در تات نشین های بلوک زهرا، صفحۀ ۱۷ حتّی گسترش زبان ترکی را شاهد بوده ام، که گرچه از حوزۀ فرهنگ و مدرسه اخراج شده است، امّا با دست بازی که در قلمرو کوچه و روستا و بازار دارد، چیزی مانعش نیست، مگر گسترش فرهنگ و مدرسه و ابزار ارتباطی. » (در خدمت و خیانت روشنفکران، ص ۳۱۰)

تغییر زبان برخی نواحی تات نشین در آذربایجان، زنجان یا قزوین به زبان ترکی در اندازه ای نبود، که تلفات آذربایجانی ها و دیگر مردم ترک در اثر استحالۀ زبانی این قوم در تهران، نواحی پیرامونی آن و یا ترکان محصور در میان جمعیّت غیر ترک در نواحی مختلف ایران را جبران نماید؛ از این رو نمی توان به اشارت آل احمد در باب گسترش ترکی در برخی نواحی چندان دل بست. خود او هم اشاره می کند که گسترش فرهنگ و مدرسه و ابزار ارتباطی می تواند مانع پیشروی زبان ترکی گردد؛ امری که اتفاق افتاده و حکومت های ایرانی در استفاده از این عوامل بیش از آنکه در پی گسترش سواد و فرهنگ باشند، به دنبال استحالۀ زبانی مردم ترک در زبان و فرهنگ فارسی بوده اند.

آل احمد به سیاست دولت وقت در رو در رو قرار دادن اقوام ایرانی با یکدیگر هم می تازد و در این باره می نویسد:

«تنها با توجّه به همان یک واقعیّت، که دستور عمل حکومتها است، در اعزام کارمند و سرباز فارس به نواحی ترک نشین و کارمند و سرباز ترک به نواحی فارس نشین. با این نتیجۀ تأثّرآور طرفیم، که در سراسر مملکت چه کارمند و چه سرباز و ژاندارم ـ یعنی، آخرین حلقه های ارتباط حکومت و مردم ـ با مردم محلّی بیگانه اند و رفتارشان نوعی رفتار استعماری است، که نه بر اساس تفاهم دو جنبه، بلکه بر اساس ترس و بیگانگی مستقر شده است. (در خدمت و خیانت روشنفکران، صص ۳۱۱ ـ ۳۱۰)

رو در رو قرار دادن اقوام ایرانی با یکدیگر یا آنگونه که مشهور است «تفرقه بینداز و حکومت کن.» تنها انگیزۀ این رفتار در حکمرانی نبوده و اغراق نخواهدبود اگر بگوییم تلاش برای مستحیل ساختن ترک ایرانی اصلی ترین هدف این سیاست بوده است. سرباز ترک آذربایجانی فارسی بلد نیست؛ با اعزام به نواحی فارس نشین از سر ناچاری فارسی می آموزد. سپاهی دانش ترک آذربایجانی که در تکلّم به فارسی لهجه دارد؛ با اعزام به نواحی فارس نشین برای رفع لهجۀ خود تلاش می کند. کارمند ترک ایرانی نیز فارسی خود را با خدمت در نواحی فارس نشین قوام می آورد. این شق اوّل است. در شق دوم سرباز و درجه دار و افسر فارس در نواحی ترک نشین نه بلد است ترکی حرف بزند و نه چنین اجازه ای دارد، پس چارۀ کار در ناچار ساختن ترک آذربایجانی به تکلّم به فارسی با زور دگنگ و پس گردنی و توهین و الزام اداری و دیوانی است. تکلیف کار کارمند و رئیس و مدیر کل و استاندار فارسی زبان در نواحی ترک نشین هم ناگفته معلوم است. این گروه هم در سایۀ ناترسی ناشی از حمایت و قدرت حکومت با پیش گرفتن شیوۀ ارباب و رعیّتی با امر و نهی و توهین آذربایجانی را عجالتاً مجبور به استفاده از فارسی شکسته و بسته ای می کنند، تا بعد به مرور زمان این تکلّم به فارسی شکل بهتری بگیرد. در باب معلّمین و معلّمات هم قضیّه همین شکل را دارد. راهنمایان و عقبه های فکری حکومت برای تسریع در روند تغییر زبان در آذربایجان به دولت پیشنهاد می کنند سیل معلّمین و معلّمات فارسی زبان را به طرف آذربایجان روانه کند تا اینان بچه های این مردم را فارس بار بیاورند و ...

آل احمد در تکمیل سخن خود در موضوع رویارو ساختن مردم و اقوام ایرانی با همدیگر، اضافه می کند:

«من حتم دارم که در تمام درگیریهای خیابانی و بیابانی این چهل سال اخیر در هیچ ماجرایی هیچ سرباز محلّی به روی اهل شهر و ولایت خود اسلحه نکشیده، بلکه این سرباز ترک بوده است، که در تهران یا سرباز فارس بوده است، که در آذربایجان رو به مردم شلیک می کرده که عصبانی نسبت به تمام بی احترامی های ناشی از شنیدن آن متلک ها که سابقۀ ذهنی می دهند، حالا فرصت کینه توزی یافته.» (در خدمت و خیانت روشنفکران، ص ۳۱۱)

بعید می دانم این اعتقاد آل احمد لااقل در بارۀ آذربایجان مصداق داشته باشد. جنبش و حق خواهی و اعتراض آذربایجان عمدتاً به دست خود آذربایجانی سرکوب شده است. فداییان ترک زبان پان فارسیسم در آذربایجان آنقدر هستند که به خوبی از عهده و خجالت معترضان محدود این ولایت برآیند و نیازی به قدم رنجه کردن سرباز و مأمور فارس نیست! وجود سرباز ترک در میان سرکوب کنندگان نواحی فارس نشین هم بیش از آنکه نشانۀ عزم حکومت ها برای جا به جا کردم نیروها و رو در رو قرار دادن اقوام باشد؛ نشانۀ زیادی جمعیّت ترک در ایران است و حکومت چاره ای جز این ندارد واحدهای نظامی خود را با نیروی انسانی ترک پر کند، نه نیروی انسانی نواحی میانی و شرقی ایران که از این روستا تا آن روستایش هفتاد فرسخ راه است. از هر ده نفر نظامی در هر واحد نظامی، در هر نقطۀ ایران، چهار نفر به ترکی سخن می گویند.

آل احمد سیاست دولت در اعزام مأموران غیر بومی به نواحی و مناطق مختلف کشور را تشدید کنندۀ اختلاف و تفرقه بین مردم دانسته، می نویسد:

«اگر رابطۀ دولت و حکومت با مردم یک رابطۀ سالم نیست؛ به دلیل این است که چنین سیاستی در اعزام مأمورها رعایت می شده، تا به گمان خود وحدت ملّی ایجاد کنند، امّا در حقیقت مدام خوراک رسانده اند به ایجاد سوء تفاهم میان آمر و مأموری که زبان یکدیگر را نمی فهمند و توجّه داشته باشید که آن مأمور خرده پا ـ سرباز و ژاندارم و کارمند ساده ـ هرگز از روشنفکران نیست و مراحل عالی کلاس و درس و دانشگاه را ندیده، تا بتواند در رفتار خود تعدیلی کند.» (در خدمت و خیانت روشنفکران، ص ۳۱۱)

انتقاد از سیاست حکومت پهلوی در استفاده از نیروهای انسانی غیر بومی در ولایات ایران و یادآوری مضرّات این سیاست، به آل احمد منحصر نیست و نویسندگان دیگری هم به دیدۀ انتقاد به این رویه نگریسته اند. در دهه های اخیر تعدیلی نسبی در این رویه ایجاد شده و نیروهای انسانی در حوزه های مختلف عمدتاً در نواحی بومی، یا نزدیک به نواحی بومی خود به کار گرفته شدند، تا از این رهگذر هزینه های اجتماعی و مالی استفاده از نیروهای غیر بومی کاهش پیدا کند، لکن این اتّفاق هم حاوی خیری در زمینۀ زبان و فرهنگ آذربایجان نبوده و اکنون نوعی خاص از ترکی آذربایجانی در میان مدیران و مقامات رواج یافته که می توان نام «ترکی دولتی» به آن داد. در این ترکی دولتی نود و پنج در صد کلمات مورد استفاده فارسی و عربی هستند. ساختار و گرامر جمله فارسی است و تنها از فعل ترکی پایان عبارت می توان حدس زد که گوینده گویا قصد تکلّم به ترکی داشته، لیکن عبارتی خلق کرده که فارس آن را می فهمد، عرب آن را می فهمد، خیلی از اقوام ایرانی هم معنی آن را می فهمند و فقط یک ترک خالص قادر به فهم و دریافت معنی عبارات آن ترکی دولتی نیست.

ادامه دارد...