نظامی گنجوی از بزرگترین نمایندگان دوره رنسانس شرقی، به سال ۱۱۴۱ م در گنجه، پایتخت کشور آتا بیگلر آذربایجان و یکی از مراکز مهم تاریخی و فرهنگی متولد شد.این شاعر نام آور و جزو مشاهیر آذربایجان با آفرینش مجموعه سروده های خود به نام "خمسه" متشکل از ۵ مجموعه شعر (۱- مخزن‌ الاسرار، ۲- هفت‌ پیکر، ۳- خسرو و شیرین، ۴- شرف نامه (اسکندر نامه)، ۵-لیلی و مجنون)، وقایع نگاری هنری را خلق کرد و بر عرصه ادبیات جهانی عرضه نمود.

به گزارش Axar.az، نظامی گنجوی یکی از بنیانگذاران بزرگ مکاتب ادبی، بر ادبیات کشورهای دور و نزدیک تأثیر گذاشته و با نوآوری های منحصر به فرد شاعرانه و مضامین جهانی خود از مرزها عبور کرده است.

آثار نظامی گنجوی به بسیاری از زبانها ترجمه شده است و نسخه های نادر خطی وی در کتابخانه ها و موزه های معتبر جهان نگهداری می شود.

تندیس وی علاوه بر شهرهای آذربایجان، در مسکو، سن پترزبورگ، رم، کیف، پکن و تاشکند به خاطر بزرگداشت این شاعر پر آوازه در معروف ترین جاهای این شهرها قرار دارد.

سال ۲۰۲۱ در آذربایجان "سال نظامی گنجوی"

به مناسبت ۸۸۰-مین سال تولد شاعر نظامی گنجوی، سال ۲۰۲۱ در جمهوری آذربایجان تحت عنوان سال نظامی گنجوی نام گذاری گردید.

اظهارات بزرگان ادب و تاریخ ادبیات جهان درباره نظامی گنجوی:

"لو اسلیوزکین" مورخ آمریکایی و از اعضای هیئت نمایندگان اولین کنگره اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در سال ۱۹۳۴، نظامی گنجوی را "ترکی از گنجه" خطاب نموده است.

"یوگنی برتلز" از گردآورندگان "دائره المعارف بزرگ شوروی"، نظامی را در سال ۱۹۳۹ به عنوان شاعر ترک آذربایجانی معرفی كرده است.

در تاریخ ۳ آوریل ۱۹۳۹، "نیکولای باجا" از شعرا و نویسندگان معروف اوکراینی درمقاله ای در روزنامه "پراودا" از ملاقات خود با استالین نوشته بود که: "رفیق استالین در صحبت هایش برای من در مورد نظامی و آثار وی و تعلق این شاعر به آذربایجان، چنین بیاناتی را خطاب نمودند که: نظامی متعلق به ادبیات فارسی – ایرانی نیست. نه به این دلیل که او شعرهای فارسی می سرود، بلکه به این دلیل که در شعرهایش نشان می دهد که مجبور به سرودن اشعار فارسی بوده است".

"نیکلای تیخونوف"،رئیس "اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی" در ۲۲ سپتامبر ۱۹۴۷، در مقاله ای در روزنامه "پراودا" می نویسد: "واضح است كه نظامی به فارسی شعر سروده، لیکن این دلیل نمی شود که مورخان بورژوازی، دشمنان ملت آذربایجان و ملی گرایان ایرانی، نظامی را به عنوان یك شاعر پارسی بدانند. فارسی خطاب قرار دادن نظامی و عدم توجه به زادگاه و ملیت وی دروغ بی شرمانه است که قادر به فریفتن هیچ كس نخواهد بود".

نظامی گنجوی را بعضی از ادبا و مورخان تاریخ ادبیات غرب، فارسی و ایرانی معرفی می کند. دلیل شان هم سرودن اشعار وی به زبان فارسی است. در حالیکه، نوشتن به زبان فارسی و سرودن اشعار از سنت ها و اسلوب آن دوره محسوب بوده و بعد از سپری شدن یکی دو قرن و به عرصه آمدن شعرایی همچون نسیمی، فضولی، برهان الدین، ​​نوایی و دیگران سرودن اشعار به زبان ترکی رونق گرفته است.

"رستم علی اف"، محقق برجسته آذربایجانی و تحلیلگر میراث ادبی نظامی نوشته است که: "نظامی گنجوی یک ترک اصیل و متعلق به فرهنگ و تاریخ غنی ملت بزرگ ترک است".

اطلاعاتی که "زائور علی اف" درباره مادر و خانواده نظامی گنجوی می دهد، اطلاعات دقیقی است در مورد ترک بودن وی: " دروغ بزرگی است که عده ای به استناد سروده های نظامی گنجوی، مادر او را کرد تبار تلقی کرده اند:

گر مادر من رئیسه قورد

مادر صفتانه پیش من مرد

نظامی با چنین اشعاری عشق اش را به ترک ها، ناشی از عشق وی به میهن می داند

پارسیان کلمه "گورد" را "کرد" تلفظ کرده اند در حالیکه "گورد" به معنای شجاع است. نظامی در ابیات دیگر هم از واژه "گورد" در مورد زنان استفاده کرده است.این اشتباه است که بگوییم نظامی گنجوی به فرهنگ پارسی تعلق دارد. جهان بینی و خلاقیت نظامی با ارتباط با فرهنگ عامیانه، زبان، گویش و ادبیات مردم اش شکل گرفت. تأثیر نظامی در ادبیات فارسی بسیار زیاد است، بدون نظامی، حافظ، سعدی، جامی و دیگران قادر به نوشتن نبودند.

"محمدامین رسول زاده" می نویسد: "پارسها و ارمنی ها می خواستند نظامی را از ما بدزدند. نظامی مثل کوه بود، خودش یک ملت و دولت ترک. چگونه می توانست در خدمت عرب یا فارس باشد".

"دولت شاه سمرقندی" اوایل قرن پانزدهم در کتاب "تذکره الشعراء" از وجود دیوان ترکی وی خبر داده است.

"شاه اسماعیل ختایی" بنیانگزار دولت مستقل آذربایجان در دوره صفوی که خودش قریحه خوبی در شعر سرائی داشت به لحاظ ارادت شدیدش به نظامی چندین بار برای بازنویسی و تجدید نسخه خطی "خمسه نظامی" دستورات حکومتی صادر کرده بود.

نظامی گنجوی در اثر خسرو و شیرین خود پسرش را ترک زاده (پسر یک ترک) می خواند و در پایان "خسرو و شیرین" می نویسد:

اگر شد ترکم از خرگه نهانی

خدایا ترک زادم را تو دانی

به گفته "مارین" از آکادمیسین های معروف جهان، که در دهه ۱۹۲۰ به ایران سفر کرده بود، دانشمندان ایرانی او را شاعر ایرانی- پارسی می دانند زیرا که اشعارش به زبان فارسی است، لیکن وی می گوید: "از آثار نظامی بوی ترک میایید" آنها نمی توانند آفرینش او را از نظر معنوی بپذیرند."

دیوان ترکی نظامی

بنا به ادعای "حسین تورک سوی" استاد دانشگاه زنجان و محقق آذربایجانی در سال ۲۰۱۳، از وجود دیوان آذربایجانی-ترکی نظامی گنجوی در کتابخانه خدوی مصر خبر داده که پروفسور "صنعان ابراهیموف" از نویسندگان معاصر و معروف آذربایجان مقدمه ای بر آن دیوان نوشته و بعد از بازنویسی منتشر كرده است.