صفویان یکی از امپراطوری های ترک تبار می باشد که شاه اسماعیل زاده اردبیل در سال ۱۷۲۲ میلادی آن را تاسیس و به مدت ۲۲۱ سال به طول انجامید، وی تبریز را پایتخت خود برگزید و سپس یک امپراطوری قدرتمند وسیع تشکیل داد.

شاه اسماعیل صفوی علاوه بر حکومت و سیاست اهل شعر و ادب هم بود و دو دیوان شعر به دو زبان ترکی آذربایجانی و فارسی با تخلص "خطایی" از او به یادگار مانده است. زبان رسمی امپراطوی صفوی دو زبان ترکی و فارسی بود (البته منظور از زبان رسمی همان زبان مکاتبه ای هست و در آن زمان هنوز مفهومی بنام زبان رسمی وجود نداشت و زبان رسمی یک مفهوم صد ساله در ایران است حکومت های قبل پهلوی از تمامی ملیت ها و زبانها و فرهنگ های تحت حکومت خود حمایت میکردند و فرهنگ غالب و مغلوب وجود نداشت اکثر شاعران ترک نیز چند زبانه هستند "از جمله فضولی و نسیمی و .... ،که به سه زبان عربی ، ترکی و فارسی دیوان و شعر دارند، یا خاقانی، شاه اسماعیل صفوی، شهریار که به دو زبان ترکی و فارسی شعر و دیوان دارند، هیچ کدام از دانشمندان در آن دوران کتابهایشان را به ترکی یا فارسی ننوشته اند بلکه به زبان عربی نوشته اند که نشان میدهد در آن زمان عربی در این زمینه بیشتر رشد کرده است.

ترکها به تمام فرهنگ ها اهمیت میدادند چه حکومت ترکی، چه شاعر ترکی، بخاطر همین هست که هزاران سال حکومت کردند مگرنه به صد سال نرسیده در آستانه فروپاشی و تجزیه قرار میگرفتند.

چند زبانه بودن شاعران ترک و تلاش های حاکمان ترک برای حفظ فرهنگ ها و زبانهای متنوع ممالک تحت حکومت خود نشان از عظمت این ملت است که ترکها چقدر به فرهنگ و زبان دیگر ملیت های تحت حکومت خود ارزش و اهمیت قائل بودند. اما افراد حقیر آن را طور دیگری و با اندیشه حقیرانه و نژادگرایانه خودشان تفسیر میکنند و این اقدامات بزرگوارانه حاکمان و شاعران ترک را به فوق العاده بودن زبان و فرهنگ خودشان نسبت میدهند این همان گربه صفتی هست که دچار آن شده اند.

شاه اسماعیل صفوی پدرش به شیخ صفی الدین اردبیلی می رسد و فرزند شیخ حیدر است و مادرش مارتا دختر سلطان اوزون حسن آق قویونلو و کوراکاترینا شاهزاده یونانی ترابوزان بود.

بعد از انقراض ساسانیان توسط ‌مسلمانان تا زمان به سلطنت رسیدن شاه اسماعیل صفوی در ایران یک واحد سیاسی و یک پارچه به عنوان امپراطوری مرکزی ایجاد نگردید.

امیران و حاکمان متعددی در ایالات مختلف حکمرانی کرده و داعیه سلطنت داشته اند. اما تنها کسی که با نیروی فکر و رشادتهایی که از خود نشان داد توانست ملیت های مختلف را به سوی یک اتحاد فراگیر سوق دهد و موفقیتهای بسیاری نیز در این راه بدست آورده شاه اسماعیل می باشد‌. بدین ترتیب بعد از قرنها شاه اسماعیل موسس امپراطوری صفوی موفق شد با برانداختن حکومتهای ملوک الطوایفی در ایران دولت واحدی ایجاد کند.

عمده دلیل موفقیت شاه اسماعیل حمایت و ارادت قبایل بزرگ قزلباش که همگی قبایل ترک بودند می باشد، این قبایل عبارتند از : شاملو، روملو، استانجلو، افشار، ذوالقدر، قاجار و تکه لو.

همانطور که گفته شد فارسی و ترکی زبان مکاتبه ای امپراطوری صفوی بود. فرمانها و اوامر شاهان در مناطق زیر نفوذ صفویان که بیشتر آذربایجانی بودند به زبان آذربایجانی (ترکی) و در مناطقی که فارسی زبان بودند به زبان فارسی صادر می شد. در این مورد ادیب بزرگ ترک «سلیم رفیق رفی اوغلو» در کتاب «ادبیات آذربایجان» ضمن ترسیم یک فرمان شاه اسماعیل به زبان ترکی چنین مینویسد «در این قرن زبان آذربایجانی همدوش زبان فارسی زبان رسمی دربار اعلام شده و اهمیت زیادی کسب کرده بود».

سلطان سلیم خیلفه عثمانی که شیعیان را کافر می دانست و خود را نیز خلیفه تمامی مسلمانان جهان می خواند به قصد اشغال کامل امپراطوری صفوی لشکرکشی کرد. شاه اسماعیل به قصد دفع حمله عثمانیان به غرب لشکر کشید و در نبرد چالدران(۸۹۳ ه.ش) آن چنان دلیرانه جنگید که علی رغم شکست خوردن، نبرد او در زمره نبردهای بزرگ تاریخ و از افتخارات آذربایجانی ها محسوب می شود.

در این جنگ ۲۹۰۰۰ سرباز ترک که تنها از سلاح های سرد مانند شمشیر و نیزه استفاده می کردند در برابر سپاه دویست هزار نفری عثمانی که مجهز به توپ و تفنگ بود به سختی ایستادگی کرده و کشتار زیادی از دشمن به عمل آوردند و از ایشان تنها ۸۵ نفر زنده ماندند اما حتی یک نفر اسیر هم ندادند.

عثمانی ها در این جنگ قسمت بزرگی از آذربایجان را به اختیار خود در آورند، که البته با مقاومت دلیرانه مردم تبریز سلطان سلیم، مجبور به تخلیه شهر شد.

مهمترین آثاری که از دوران صفوی به یادگار مانده، عبارتند از: ۴ بازار دور میدان قدیم اصفهان؛ مدرسه ‏هارونیه و بقعه امام زاده هارون در اصفهان. وی بناهای یادبودی هم در اوجان فارس و شیراز و آبادانی و ساختمان های متعددی در خوی و تبریز بنیاد کرد.

شاه اسماعیل صفوی سرانجام در سن ۳۵ سالگی در اثر بیماری حصبه درگذشت.

بعد از شاه اسماعیل صفوی شاه طهماسب به سلطنت رسید. شاه طهماسب فردی موقع شناس و واقع بین بود. دوره شاه طهماسب دوره تثبیت سلطنت صفویان است. بعد ازشاه طهماسب شاه اسماعیل دوم و سپس شاه محمد خدابنده به پادشاهی رسیدند تا اینکه نوبت به شاه عباس کبیر رسید.

شاه عباس فردی باهوش، جدی، جسور، قدرت طلب و بسیار سخت کوش بود. در دوران حکومت او امپراطوری صفوی در سیاست های داخلی و خارجی خود راه تازه ای را آغاز کرد که مایه قدرت و شهرت وی در سراسر جهان گردید و آثار بسیار زیادی از او برجای ماند که تا به امروز نیز ادامه دارد.

متاسفانه بعد از شاه عباس دوران رکود و انحطاط امپراطوری صفوی آغاز گردید.

بعد از او شاه صفی و شاه عباس دوم به حکومت رسیدند و توانستند با استفاده از دوران طلایی شاه عباس تشکیلات حکومتی منسجم و منظم داشته باشند، ولی نتوانستند آن را پویا کنند و یا چیز تازه ای به آن بیافزایند. متاسفانه ضعف تشکیلات صفوی و انحطاط آن از دوران پس از شاه عباس آغاز گردیده و در دوران شاه سلیمان بخوبی نمایان می گردد و امپراطوری صفوی روبه نابودی رفته بطوری که در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین دولت صفوی با حمله افغانها سقوط کرده و بعد از مدتی حذف می گردد. سپس حکومت ایران به نادرشاه افشار می رسد.